NIJMEGEN - Drie afdelingen van de Gemeente Nijmegen maken soms gebruik van anonieme social media-accounts om informatie over burgers in te winnen. Hier kan sprake van zijn bij een verdenking van adresfraude, ondermijning en bedreigingen voor de openbare orde en fraude op het gebied van zorg en inkomen. Halverwege mei ontstond er ophef toen de De Volkskrant een verhaal publiceerde waaruit blijkt dat Nederlandse gemeenten op grote schaal meekijken met burgers op sociale media, onder andere met nep-accounts. Wethouder Petra Molenaar (SP) beloofde toen verder uit te zoeken in welke mate dit ook door de Gemeente Nijmegen gedaan wordt.
Drie afdelingen
Drie afdelingen maken gebruik van ‘functioneel anonieme’ accounts, laat het college weten in antwoord op schriftelijke vragen van GroenLinks en Partij voor de Dieren. De afdeling Publiekszaken heeft in totaal 15 keer adresonderzoeken gedaan via Facebook ter bestrijding van adresfraude. “Dit gebeurt in uitzonderlijke situaties. Vanuit onze accounts versturen wij geen vriendschapsverzoeken en we bekijken alleen openbare informatie.” De afdeling Veiligheid maakt jaarlijks zo’n 10 keer gebruik van signalen via Facebook in het kader van ondermijning en de openbare orde. “Het gaat hier om gerichte zoekacties op basis van een signaal. Deze worden uitgevoerd op het moment dat andere manieren om het signaal te bevestigen of te ontkrachten niet mogelijk zijn gebleken. Deze informatie wordt niet gebruikt als bewijs en niet opgeslagen in het onderzoeksrapport. Ook hier geldt dat alleen openbare informatie wordt ingezien.” De afdeling Zorg & Inkomen raadpleegt openbare pagina’s op social media in het kader van fraudeonderzoeken. “De accounts die we gebruiken zijn anoniem om niet herleidbaar te zijn en voor de veiligheid van onze medewerkers. Vanuit de accounts die gehanteerd worden, worden geen vriendschapsverzoeken verstuurd, wordt er niet gemengd in groepen en wordt enkel openbaar toegankelijke informatie bekeken.” Het zou gaan om een paar honderd raadplegingen per jaar. Wat er uit dit onderzoek naar voren komt, wordt wél bewaard. “Het wordt volgens de regels van het bewijsrecht vastgelegd in het onderzoeksrapport en bewaard conform de Archiefwet.”
Proportioneel
Het college vindt dat deze werkwijze proportioneel is. “De gemeente voert taken uit in het belang van haar inwoners. De nadruk ligt op wederzijds vertrouwen tussen de burger en de gemeente in samenwerking. Dit betekent niet dat wij naïef mogen zijn. Van ons wordt terecht verwacht dat wij onze burgers beschermen, alert zijn op signalen en zorgen dat fraude niet loont. Hierbij kunnen wij niet volledig afhankelijk zijn van signalen van politie, inlichtingendiensten of wat de inwoner zelf verklaart, omdat de gemeente eigen taken heeft in het bestrijden van fraude. Wij maken daarvoor onder andere gebruik van openbare informatie op social media kanalen. Er wordt slecht een minimale hoeveelheid (openbare) gegevens online verzameld, op het moment dat andere bronnen geen uitsluitsel kunnen geven. Het inzetten van accounts die anoniem gebruikt worden wordt de afweging gemaakt tussen het uitvoeren van de wettelijke taak van de gemeente door het doen van onderzoek online, het beschermen van onze medewerkers en de privacy belangen van de burger.”
Meer vragen
Wat GroenLinks betreft is de kous hiermee nog niet af. “Dat deze accounts van de gemeente zich niet mengen in gesprekken en geen vriendschapsverzoeken doen, relativeert het al wat”, zegt raadslid Joep Bos-Coenraad. “Maar we willen nog wel weten of de accounts echt helemaal passief zijn, en niet bijvoorbeeld bieden kunnen doen op een marktplaats. Wel vragen we ons af of het niet transparanter kan. Je kunt ook aangeven dat een account van de gemeente is zonder de identiteit van de ambtenaar prijs te geven. Het is heel ongewenst scenario dat mensen moeten vrezen dat ze in de val gelokt worden door iemand waarmee ze communiceren die misschien wel van de gemeente is.” Wel maakt Bos-Coenraad zich zorgen over de toepassing van anonieme social media-accounts bij Zorg & Inkomen. “Het gebeurt hier aanzienlijk vaker én de gegevens worden daar wél opgeslagen. Dan vraag ik me af of burgers ervan op de hoogte gesteld worden dat er informatie over hen verzameld is. Dan geef je de burger ook het recht om zich te verweren wanneer informatie uit de context getrokken is. Wij zouden ook graag weten hoelang die informatie bewaard blijft, ook omdat we niet willen dat het later alsnog kan gaan circuleren. Mensen hebben ook het recht om ‘vergeten’ te worden niet hun leven lang achtervolgd te worden door bepaalde gegevens.” Ook verwondert Bos-Coenraad zich over de inzet van de Functionaris voor de Gegevensbescherming die toezicht moet houden. “Deze moet de werkwijze nog beoordelen, schrijft het college. Dat is een vreemde volgorde, eerst beginnen met informatie verzamelen en daarna pas controleren of de manier waarop dat gebeurt wel in de haak is.”
Dion van Alem
Politiek verslaggever