NIJMEGEN - Peter Daanen is sinds 2014 huurder, maar ook beheerder van Het Landhoofd op de spoorbrug, de twee markante torens die ooit werden gebouwd als verdedigingswerken, maar zo nooit werden gebruikt. Dit weekend is het monument open tijdens Open Monumentendag 2021 en kun je de kleurrijke geschiedenis ervan horen én zien.
In eerste instantie werd het Landhoofd gebouwd als militair object om de spoorbrug te verdedigen bij een mogelijke aanval. "Maar dat is het nooit geworden", vertelt Daanen. "Eer dat het af was, waren de kanonnen zo sterk, dat het gebouw geen schijn van kans meer had als verdedigingswerk. Het leger besloot daarom af te zien van het gebouw als militair object." Toch werd het snel na oplevering in gebruik genomen, maar dan als brugwachterswoningen.
Tekst gaat verder onder de video:
Spoorbrug als voetpad
"In die tijd gebruikten veel Nijmegenaren en mensen van de overkant van de Waal, de brug als voetpad. Levensgevaarlijk natuurlijk, dus de Spoorwegen besloten om de torens te verbouwen tot woonhuizen. In elke toren werd een gezin gehuisvest dat 24 uur per dag, 7 dagen in de week de brug moest bewaken", legt Daanen uit.
Op één van de verdiepingen in de rechtertoren, zit nog steeds een deur die op het spoor uitkomt. Buiten stond dan een wachtershokje waar het gezin de wacht kon houden. "Het zal een saai beroep zijn geweest", vertelt Daanen. "Maar ze hadden we gratis huisvesting". Tot 1936 werden de torens als brugwachtershuisjes gebruikt. Daarna was de verkeersbrug klaar dus was het bewaken niet meer nodig.
Market Garden
De gezinnen mochten er wel blijven wonen totdat de Duitsers in 1943 de torens in beslag namen. "Zij plaatsen er toen twee grote bunkers op en daar kwam luchtafweergeschut in te staan. Dat heeft hier gestaan tot het einde van de oorlog. Het heeft een prominente rol gespeeld tijdens operatie Market Garden", vertelt Daanen. "Daarna heeft er een gruwelijke veldslag plaatsgevonden: de brug werd van twee kanten bestookt. Er is toen urenlang gevochten om die brug en dat heeft de Duitsers uiteindelijk meer dan 300 slachtoffers gekost".
Onbewoonbaar verklaard
Na de oorlog was het monument waardeloos geworden en wilde de Spoorwegen het slopen. "Door enorme woningnood, hebben ze de woningen toch tijdelijk opgelapt zodat hier weer twee gezinnen in konden wonen. In 1962 werd het uiteindelijk onbewoonbaar verklaard", vertelt Daanen. Zijn schoonvader wist uiteindelijk één van de toren te krijgen als atelierruimte. Hij was kunstschilder en de andere toren werd door een kennis, een fotograaf, als studio in gebruik genomen.
"Het gebruik als atelier was eigenlijk een tijdelijke oplossing, maar het heeft vijftig jaar geduurd." En het duurde ook tot in de jaren '80 voordat er iets aan de toren werd gedaan, legt Daanen uit. "De spoorwegen wilden toen de torens definitief slopen, maar er kwam veel verzet tegen vanuit de bevolking. Via een pleidooi dat naar Den Haag is verstuurd, zijn de torens uiteindelijk een monument geworden."
Ondanks de status 'monument', was het Landhoofd nog steeds in slechte staat. "Pas toen de fietsbrug (de Snelbinder) werd gebouwd in 2003 (geplaatst in 2004), werden de torens in de oorspronkelijke staat terug gebracht. Omdat het een monument was, moest er toestemming komen voor een doorgang van de fietsbrug: deze loopt namelijk dwars door één van de torens heen. Als tegenprestatie voor de fietsbrug, zijn de torens toen verbouwd", vertelt Daanen.
Gratis rondleidingen
Nadat Daanen beheerder én huurder werd, is hij zich gaan verdiepen in de geschiedenis en besloot toen gratis rondleidingen te geven. "Het is een zeer bijzonder gebouw, want het heeft allerlei verrassingen. Maar het is ook nog het enige spoorwegbastion ter wereld. Alle andere die ooit zijn gebouwd, zijn namelijk verdwenen". Er valt nog veel meer te vertellen over het Landhoofd, maar het is beter als je dit zelf een keer gaat bekijken. Tijdens de Open Monumentendagen is het Landhoofd open van 11:00 uur tot 16:15 uur. Elke 45 minuten start er een gratis rondleiding voor maximaal acht personen. De gratis tickets zijn af te halen in de tuin van Spoorbrugkade 3a (bij de trap naar de fietsbrug), op = vol.